Największą grupę tworzą wady artykulacyjne zwane DYSLALIĄ. Dyslalia - to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich (bełkot). Zachowane są rytm, melodia i akcent, sama wymowa jest niezrozumiała. W obrębie dyslalii wyróżniamy: seplenienia, rerania, nieprawidłową wymowę głosek k i g, bezdźwięczność i inne odchylenia od prawidłowej artykulacji.

SEPLENIENIE - to nieprawidłowa wymowa głosek: s, z, c, dz, sz, rz, cz, dż, ś, ź, ć, dź. Najczęściej nieprawidłowo wymawiane są głoski sz, ż, cz, dż, które realizowane są jako s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Z kolei głoski s, z, c, dz mogą być realizowane jako ś, ź, ć, dź lub wymawiane jak sz, ż, cz, dż. Jedną z odmian seplenienia jest seplenienie międzyzębowe. Zniekształceniu mogą ulegać wszystkie trzy szeregi głosek lub jeden. Dziecko wymawia te głoski z językiem wsuniętym między zęby. Niestety wada ta nie ustępuje samoistnie. Seplenienie boczne polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka. Szczelina tworzy się w częściach bocznych języka (powietrze przepływa jak przy głosce l). Ponadto wyróżnia się seplenienie wargowo - zębowe, gdzie szczelina tworzy się między krawędzią górnych zębów, a dolną wargą, język pozostaje bierny; seplenienie przyzębowe - przysunięcie czubka języka zbyt blisko zębów; seplenienie świszczące, gdzie występują zbyt napięte mięśnie języka; seplenienie dolne - czubek języka jest sprowadzony za dolne jedynki; seplenienie podniebienne - język uniesiony w stronę podniebienia.

Przyczyny seplenienia mogą być różne, a te, które najczęściej wpływają na powstawanie tej wady wymowy u dzieci to:

• Długotrwałe ssanie smoczka, palca lub innego przedmiotu. Ssanie smoczka „uspokajacza” powinno być zlikwidowane przed ukończeniem pierwszego roku życia dziecka, jeżeli nie zwalczy się tego nawyku przed drugim rokiem życia, wada zgryzu i wada wymowy jest często nie do uniknięcia. Chciałabym, żeby w tym miejscu każdy rodzic odpowiedział sobie na pytanie: „Po co tak naprawdę potrzebny jest dziecku smoczek?”.
• Zbyt długie karmienie z butelki (nawet tylko w nocy), powoduje nieprawidłowe połykanie typu niemowlęcego, bez pionizacji języka. To z kolei jest również ściśle związane z wadami mowy i zgryzu.
• Należy zadbać więc o jak najwcześniejsze karmienie dziecka kubeczkiem lub łyżeczką. Pokarmy o gęstej konsystencji powinny być podawane łyżeczką już od piątego miesiąca życia. Starszy maluch, który już potrafi gryźć, powinien jak najwięcej chrupać. Należy mu to umożliwić, podając dużo twardych pokarmów. Między posiłkami może pogryźć jabłko, marchewkę, skórkę od chleba.
• Nieprawidłowe karmienie sztuczne powoduje zaburzenie czynności fizjologicznych narządu żucia. Żuchwa ulega cofnięciu, wargi stają się wiotkie, usta otwarte a język wysuwa się między zęby.
• Otwarte usta u dzieci mających utrudnione oddychanie nosem. Brak drożności jamy nosowo - gardłowej może być spowodowane przewlekłymi przeziębieniami, katarami, przerostem trzeciego migdała lub skrzywieniem przegrody nosa i innymi anomaliami górnych dróg oddechowych.
• Wady zgryzu, szczególnie jeśli jest to zgryz otwarty, taki w którym po zaciśnięciu zęby szczeki dolnej nie schodzą się z zębami szczęki górnej, brak oparcia dla języka powoduje, że jego koniec nawykowo wsuwa się pomiędzy zęby. Ten typ zniekształcenia zgryzu obserwuje się często u dzieci ssących palec. W przypadkach wad zgryzu konieczne jest współdziałanie logopedy z ortodontą, bowiem nieprawidłowe ułożenie języka nie dość, że powoduje wadliwą wymowę, to jeszcze przyczynia się do pogłębienia wady zgryzu.
• Naśladowanie nieprawidłowego wzorca mowy - dziecko uczy się mówić od najbliższego otoczenia – rodzice mówią infantylnie, pieszczotliwie – używając zdrobnień lub zbyt szybko.
• Zaniedbania środowiskowe – niezwracanie uwagi na nieprawidłową wymowę dziecka – odkładanie problemu na później.
• Zaburzenia kinestezji artykulacyjnej (tzn. wzorców ułożeń narządów mownych właściwych dla poszczególnych głosek).
• Osłabienie słuchu fizycznego (niedosłuch).
• Powstawaniu seplenienia sprzyja również zaburzenie słuchu fonematycznego zdolności różnicowania dźwięków, ich analizy i syntezy w korze mózgowej.
• Mała sprawność ruchowa narządów mowy, szczególnie języka oraz warg, które nie są w stanie wykonać ruchów potrzebnych do wymówienia trudnych głosek.
• Zapowiedzią problemów może być nieprawidłowa budowa anatomiczna aparatu mowy, co wychwycić powinien lekarz już u niemowlęcia. Badania polegają na sprawdzeniu budowy jamy ustnej i wstępnej diagnozie odruchów istotnych dla mówienia (np. odruch ssania). Czasem u małych dzieci zdarza się przerost wędzidełka (ścięgna miedzy językiem a dolnym podniebieniem). Defekt taki w późniejszym okresie niemal zawsze powoduje wadę wymowy.

RERANIE to nieprawidłowa realizacja głoski r. Głoska ta może być wymawiana jak l, j, rl, r języczkowe lub opuszczana. Reranie języczkowe: język bierny, pracę przejmuje języczek („r” francuskie). Reranie podniebienne: jęzuk bierny, tył zbliża się do podniebienie miękkiego i tam tworzy się zwarcie. Reranie międzyzębowe: język między krawędziami zębów i tam dochodzi do zderzenia. Reranie wargowe: tzw. „r” furmańskie, język bierny. Reranie gardłowe: ostry dźwięk, mocny, mięsnie gardła mocno napięte. Reranie policzkowe, gdzie drga jeden policzek lub kącik ust. Bezpośrednią przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka. Przy wymowie tej głoski język wykonuje drobne ruchy wibracyjne. Jeżeli język posiada wadę anatomiczną - krótkie wędzidełko ruchów takich nie wykona. Zbyt gruby język o mocnym napięciu mięśniowym lub przeciwnie osłabionym napięciu mięśniowym ruchów wibracyjnych również nie wykona.

Nieprawidłowa wymowa głosek k i g jest wynikiem nieprawidłowej pracy języka. Głoski te są wymawiane jako t, d. Zdarza się ich opuszczanie lub wymawianie ze zwarciem krtaniowym co przypomina chrząknięcie.

BEZDŹWIĘCZNOŚĆ polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, tzn. bez drgań wiązadeł głosowych. Bezpośrednią przyczyną bezdźwięczności są zaburzenia słuchu fonematycznego. Często przy bezdźwięczności występuje obniżenie napięcia mięśniowego - wargi i policzki są wiotkie, głos jest cichy, monotonny.

NOSOWANIE gdy głoski nosowe są wymawiane jako głoski ustne lub odwrotnie. Nosowanie zamknięte, przyczyną jest niedrożność jamy nosowo - gardłowej spowodowana przerostem śluzówki nosa, obrzękiem przy stanach kataralnych, przerostem trzeciego migdała, polipami. Warunkiem poprawy mowy jest zlikwidowanie przyczyny. Nosowanie otwarte - bezpośrednią przyczyną są rozszczepy podniebienia czasem niewidoczne bo podśluzówkowe, krótkie podniebienie oraz nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego. Wszystkie głoski wymawiane są z silnym zabarwieniem nosowym, głosem dudniącym.

Jak postępować, aby rozwój mowy twojego dziecka przebiegał prawidłowo?

• Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka dziecinnego w trakcie rozmowy z dzieckiem.
• W okresie kształtowania mowy dziecko nie powinno kontaktować się z osobami, które mają wady wymowy, ponieważ może taką wymowę naśladować.
• Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania.
• Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę – hamuje to chęć do mówienia, a co za tym idzie, w konsekwencji – dalszy rozwój mowy.
• Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, wspólne oglądanie filmów i rozmawianie na ich temat. Rodzicu pamiętaj, twoja wymowa jest wzorcem do naśladowania przez twoje dziecko! Zwracaj więc uwagę na to, jak sam mówisz.
• Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nieleczone mogą powodować niedosłuch.
• Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu), konieczne jest zapewnienie opieki lekarza specjalisty, gdyż wady te są przyczyną zaburzeń mowy.
• Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się prawą ręką w okresie kształtowania się mowy, może to spowodować niepłynność mowy.
• Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania głosek takich jak: sz, ż, cz, dż. r. Dziecko nieprzygotowane pod względem sprawności swoich narządów mownych, nie różnicujące jeszcze słuchowo tych dźwięków może je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo. Tworzymy w ten sposób u dziecka wadliwe nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.
• Jeśli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać, a nie robi tego, zasięgnijmy rady logopedy.

• Następny artykuł